Bασίλης Βογιατζής (Οικονομικός Σύμβουλος-Λογιστής Φοροτεχνικός Α τάξης)

 

Οικονομικές Διακυμάνσεις (ή Γιατί άλλο κρίση & άλλο ύφεση)

 

 

Οικονομικές διακυμάνσεις ή οικονομικοί κύκλοι ονομάζονται οι βραχυπρόθεσμες αυξομειώσεις του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, το σύνολο της αξίας των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια οικονομία σε κάποιο δεδομένο χρονικό διάστημα).

Παρά την σαφή ανοδική τάση του ΑΕΠ διαχρονικά, η αύξηση αυτή δεν είναι σταθερή και συνεχής αλλά υπάρχουν περίοδοι κατά τις οποίες η οικονομική δραστηριότητα σε μια χώρα παρουσιάζει μείωση ή στασιμότητα.

 

Γενικότερα, μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω διαδοχικές φάσεις των οικονομικών διακυμάνσεων:

• Ύφεση: Μια οικονομία λέμε ότι βρίσκεται σε ύφεση για μια συγκεκριμένη περίοδο, όταν το ΑΕΠ της μειώνεται.
• Ανάκαμψη: Είναι η φάση που ακολουθεί την ύφεση, κατά την οποία το ΑΕΠ αρχίζει και πάλι να αυξάνεται.
• Άνθιση: Ονομάζεται η φάση κατά την οποία το ΑΕΠ συνεχίζει να αυξάνεται και μάλιστα φτάνει και ξεπερνά τη μακροχρόνια τάση αύξησης του.
• Κρίση: η φάση της κρίσης εμφανίζεται όταν σταματά η φάση της άνθισης και το ΑΕΠ αρχίζει να επιβραδύνει την αύξηση του. Αποτελεί την φάση της μετάβασης από την άνθιση στην ύφεση.

 

 

Αναλυτικότερα , οι συγκεκριμένες φάσεις έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

 

 

Η ύφεση

• Σημαντική μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που αποτυπώνεται ως μείωση στο ΑΕΠ
• Μείωση της κατανάλωσης. Τα νοικοκυριά αρχίζουν να περιορίζουν σημαντικά τις δαπάνες τους για αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, ιδιαίτερα των πιο ακριβών και μεγάλης διάρκειας, όπως κατοικίες, αυτοκίνητα, οικιακές συσκευές κλπ και περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα.
• Μείωση της παραγωγής των επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις βλέπουν πως τα αποθέματα τους σε έτοιμα προϊόντα αυξάνονται καθώς οι καταναλωτές μειώνουν τις αγορές τους. Έτσι μειώνουν την παραγωγή τους προκειμένου να μη συσσωρεύουν περισσότερα απούλητα τα προϊόντα.
• Μείωση της παραγωγής των επιχειρήσεων σημαίνει κατ’ επέκταση ότι μέρος του εργατικού δυναμικού δεν είναι απαραίτητο και έτσι αυτές προχωρούν σε απολύσεις που καταγράφονται στους οικονομικούς δείκτες ως σημαντική αύξηση του ποσοστού της ανεργίας και μείωση της απασχόλησης.
• Οι τιμές των προϊόντων υποχωρούν, καθώς η ζήτηση είναι περιορισμένη.
• Αυξάνονται σημαντικά τα νοικοκυριά και κυρίως οι επιχειρήσεις που δεν μπορούν να αποπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους και χρεοκοπούν.
• Τα επιτόκια είναι χαμηλά, καθώς η ζήτηση δανεικών κεφαλαίων για επενδύσεις από τις επιχειρήσεις και κατανάλωση από τα νοικοκυριά είναι πολύ περιορισμένη εξαιτίας της απαισιοδοξίας και τις αβεβαιότητες των καταναλωτών και των επιχειρήσεων για το μέλλον.
• Η μείωση της απασχόλησης περιορίζει ακόμα περισσότερο την κατανάλωση, καθώς μειώνεται το εισόδημα των νοικοκυριών.
• Δημιουργείται έτσι ένας κύκλος μείωσης της ζήτησης, μείωσης της παραγωγής και αύξησης της ανεργίας, που οδηγεί σε περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης, ο οποίος είναι δύσκολο να σπάσει.

 

 

 

Η ανάκαμψη

• Η μετάβαση στην περίοδο της ανάκαμψης συντελείται όταν υπάρξει και πάλι σταδιακή αύξηση της κατανάλωσης. Αυτή ξεκινά συνήθως από βασικά προϊόντα, διατροφής, ένδυσης κλπ
• Οι επιχειρήσεις είναι διστακτικές και δεν αντιδρούν με αύξηση της παραγωγής στα πρώτα σημάδια αύξησης της ζήτησης των προϊόντων τους. Παρατηρούν, όμως, ότι τα συσσωρευμένα αποθέματα τους παρουσιάζουν μείωση και έπειτα αυξάνουν βαθμιαία την παραγωγή τους.
• Η αυξημένη παραγωγή των επιχειρήσεων οδηγεί σε αύξηση της απασχόλησης και αντίστοιχη μείωση της ανεργίας, μικρή στην αρχή, καθώς η επιχείρηση προσλαμβάνει κυρίως εργαζόμενους μερικής απασχόλησης ή με βραχυχρόνιεςσυμβάσεις εργασίας.
• Η αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης δημιουργεί αύξησηστα εισοδήματα των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, και έτσι τα τελευταία μπορούν να καταναλώσουν αγαθά πέρα από τα απολύτως απαραίτητα, όπως ταξίδια αναψυχής, ηλεκτρονικοί υπολογιστές κλπ
• Έτσι δημιουργείται ο κύκλος της αύξησης της ζήτησης για κατανάλωση, αντίστοιχη αύξηση παραγωγής και τελικά αύξηση του εισοδήματος.

 

 

 

Η άνθιση

• Η ανεργία έχει φτάσει σε χαμηλά επίπεδα, λόγω αύξηση της ζήτησης και της παραγωγής.
• Οι καταναλωτές είναι αισιόδοξοι για το μέλλον, αυξάνοντας τις αγορές τους ακόμα και σε διαρκή καταναλωτικά αγαθά (όπως κατοικίες , αυτοκίνητα ,κλπ). Πολλές φορές οι αγορές αυτές υπερβαίνουν το εισόδημα τους και δανείζονται βασιζόμενοι αφενός στα χαμηλά επιτόκια και αφετέρου στο αναμενόμενο μελλοντικό υψηλό εισόδημα.
• Οι επιχειρήσεις είναι και αυτές αισιόδοξες για το μέλλον και αντιδρούν στην αυξημένη ζήτηση με αύξηση της παραγωγικής τους ικανότητας μέσω πρόσληψης εργατικού δυναμικού και πραγματοποίησης επενδύσεων σε κτίρια, μηχανήματα και εξοπλισμό, επωφελούμενες από τα χαμηλά επιτόκια.
• Όλοι οι δείκτες της οικονομίας είναι βελτιωμένοι: ανεργία, ΑΕΠ, επενδύσεις, επιτόκια, βιομηχανική παραγωγή, εξαγωγές, κλπ.

 

 

 

Η κρίση

• Από τη μία, η κατανάλωση έχει αυξηθεί πάρα πολύ και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον δανεισμό, αυξάνοντας σημαντικά τη ζήτηση δανειακών κεφαλαίων.
• Από την άλλη, οι επιχειρήσεις προσπαθώντας να ανταποκριθούν στην αυξημένη ζήτηση, επενδύουν, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο την ζήτηση δανειακών κεφαλαίων.
• Η συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης και η ταυτόχρονη μείωση της ανεργίας οδηγούν σε αύξηση των μισθών, αφού η επιχειρήσεις ανταγωνίζονται για την πρόληψη ικανών εργαζομένων.
• Η γενική αύξηση της ζήτησης δανειακών κεφαλαίων οδηγεί σε αύξηση των επιτοκίων
• Η αύξηση των μισθών και των επιτοκίων αυξάνει το κόστος παραγωγής των επιχειρήσεων, που το μετακυλύουν στις τιμές, κάτι το οποίο μεταφράζεται σε αύξηση των τιμών (πληθωρισμός).
• Η αύξηση των τιμών δημιουργεί την ανάγκη για υψηλότερο δανεισμό, που συνεπάγεται αύξηση των επιτοκίων, πιέσεις και αυξήσεις στους μισθούς, λόγω του υψηλότερου κόστους διαβίωσης και αύξηση του κόστους παραγωγής.
• Αυτά δημιουργούν ένα περεταίρω κύκλο αυξήσεων που θα οδηγήσει τελικά κάποιους καταναλωτές και επιχειρήσεις σε αδυναμία πληρωμής των υποχρεώσεων τους, δηλαδή σε χρεοκοπία.

 

Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι παραπάνω φάσεις του οικονομικού κύκλου δεν έχουν σε όλες τις περιπτώσεις σταθερή διάρκεια και ένταση. Για παράδειγμα, μία φάση ύφεσης μπορείς σε μία περίπτωση να διαρκέσει έξι μήνες και σε άλλη αρκετά χρόνια. Επίσης, μια ύφεση μπορεί να διαρκέσει μικρό χρονικό διάστημα -έστω ένα έτος- αλλά το ΑΕΠ να μειωθεί σε σημαντικό βαθμό, πχ 20% , ενώ κάποια άλλοι που διαρκεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα -για παράδειγμα τέσσερα χρόνια- να έχει ως αποτέλεσμα συνολική μείωση του ΑΕΠ κατά 5%. Δεν είναι, όμως, ανεπιθύμητες μόνο οι φάσεις του κύκλου που οδηγούν σε μείωση του ΑΕΠ κάτω από την μακροχρόνια τάση του, αλλά και οι φάσεις που αυξάνουν το ΑΕΠ πολύ πάνω από την τάση αυτή.

 

 

Ο λόγος για τις πρώτες είναι προφανής: εφόσον το ΑΕΠ αποτελεί ένα μέτρο απεικόνισης της ευημερίας μας, μια μείωση του δεν είναι επιθυμητή. Για τις δεύτερες, όμως, η απάντηση δεν είναι και τόσο εύλογη. Όταν το ΑΕΠ αυξάνεται σημαντικά πάνω από την μακροχρόνια τάση του, τότε δημιουργούνται οι απαραίτητες συνθήκες για την εκδήλωση κρίσεων και υφέσεων.

 

 

 

Αυτές είναι:

• υπερβολική κατανάλωση
• ο υπέρμετρος δανεισμός
• η αύξηση των επιτοκίων
• η αύξηση του κόστους παραγωγής
• η αύξηση των τιμών

 

Έτσι, ο σημαντικότερος στόχος στην χάραξη μιας εθνικής οικονομικής πολιτικής, σε ό,τι έχει να κάνει με το ΑΕΠ, είναι να αποφεύγονται οι σημαντικές αποκλίσεις του πραγματικού ΑΕΠ από την μακροχρόνια τάση. Με άλλα λόγια, η οικονομική πολιτική θα έχει στόχο να κάνει τη διάρκεια των υφέσεων, για παράδειγμα, όσο το δυνατόν μικρότερη, αν αυτές δεν μπορούν να αποφευχθούν πλήρως, αλλά και την ένταση τους, δηλαδή τη μείωση του ΑΕΠ που θα προκαλέσουν, όσο το δυνατόν πιο περιορισμένη.

 

 

 

 

Για τα δεδομένα της Ελλάδας που παρουσιάζονται στο διάγραμμα 2.1 είδαμε ότι μεταξύ του 1960 και του 2010 το πραγματικό ΑΕΠαυξήθηκε κατά 500% , από περίπου 30 δις ευρώ στα 180 δις ευρώ. Αν μελετήσουμε με περισσότερη λεπτομέρεια τα στοιχεία, θα δούμε ότι υπάρχει μια ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 3,75% κατά μέσο όρο. Πέρα, όμως, από αυτή γενική τάση, η ελληνική οικονομία έχει περάσει αρκετές φορές από τις τέσσερις φάσεις των οικονομικών διακυμάνσεων.

 

 

 

Πηγή: Οικονομικά για μη ειδικούς ,

απλά κατανοητά ,πρακτικά ,

Περικλής Γκόγκας ,

εκδόσεις Κριτική Μάρτιος 2016